Inwentaryzacja krajobrazowo – urbanistyczna
Opis wsi/historia
Wieś jest jednym z 21 sołectw gminy Dobre Miasto, zlokalizowanej w północnej części Pojezierza Olsztyńskiego, w centrum historycznej Warmii. Biskup Jan Stryprock wydał dokument lokacyjny wsi Nossberg w komornictwie dobromiejskim dn. 3 października 1362 r. Jednocześnie przeznaczył jej 90 łanów na prawie chełmińskim. 6 lutego 1528 r. mieszkańcy Orzechowa zostali uwolnieni od szarawarku, jaki musieli wykonać na folwarku biskupim w Smolajnach. W 1800 r. wieś Podgórze, jak również Zalesie i Jesionowo nawiedził pożar, niszczący doszczętnie miejscowości. Po 1945 r. wieś została zaludniona przez przybyszów z Wileńszczyzny i Rzeszowszczyzny, z województw warszawskiego i lubelskiego, głównie rolników. Szczególnie widoczny był antagonizm między repatriantami zza Bugu i z centralnych województw. Sytuacja materialna była zła, brakowało żywności, obuwia, ubrań W 1947 r. do Niemiec wyjechały rodziny pochodzenia niemieckiego. W 1948 r. przyjęto nazwę wsi Orzechowo. Wieś zelektryfikowano w 1957 r.
Walory przyrodnicze
Obszar wsi otaczają łąki, pola uprawne, pastwiska i lasy. Położona na południowych zboczach szeregu pagórków, ciągnących się ze wschodu na zachód (przyjęła od tego położenia nazwę Podgórze, o czym piszą w kronikach z 1946 r.). Właśnie owe pagórki stanowią ciekawą wartość krajobrazową.
Walory kulturowe
Kościół powstał prawdopodobnie w XV w. W XV i XVI w. został spustoszony (w 1565 pieczę nad kościołem miał proboszcz Radostowa), a 24 września 1580 r. został konsekrowany przez biskupa Marcina Kromera ku czci Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny. Obecny został zbudowany w 1716 r. przez biskupa Teodora Andrzeja Potockiego. Zbudowany w stylu baroku, murowany z cegły. Od wschodu znajduje się prezbiterium, a przy nim zakrystia, od zachodu wieża przebudowana w 1846 r. Barokowy ołtarz główny pochodzi z ok. 1720 r. i zawiera rzeźby św. Piotra i Pawła. Do 1945 r. znajdował się tu kielich z 1379 r. (jedyny taki zabytek na Warmii).Walory kulturowe podkreślają dwa cmentarze – pochodzący z poł. XIX w. (nieczynny) i znajdujący się przy drodze do Jesionowa (czynny z poł. XX w.) oraz cztery kapliczki (dwie we wsi- eklektyczna z XX w oraz neogotycka z przełomu XIX/XX i dwie neogotyckie przydrożne), a także murowana szkoła z XIX w. i neoklasycystyczny dawny zajazd (dom nr 13) z poł. XIX w.Przy kościele znajduje się neoklasycystyczny dom pełniący funkcję plebani.
Układ wsi/typy zagród/ budynki
Kształt działek W krajobrazie Orzechowa przeważają działki o kształcie czworokąta (prostokątne, kwadratowe, trapezowe, rombowe). Wyróżnić można dwa typy działek. Pierwszy tym, w którym budynek mieszkalny rysuje się równolegle względem drogi głównej. W drugim, budynek mieszkalny (dom usytuowany jest prostopadle do drogi głównej). Układ zabudowy działek, w zależności od usytuowania względem granic poszczególnych elementów jest otwarty lub zamknięty. Budownictwo gospodarcze często występuje w formie dowolnej(dobudówki, przebudówki, szopy, altany, garaże). Wejście na posesję jest z przodu lub z boku domu, w zależności od położenia budynku względem drogi. Tak samo z wejściem do domu (może być zlokalizowane z przodu lub z tyłu domu lub obustronnie).
Układ funkcjonalny większości zagród jest zbliżony do siebie. Od frontu, od ulicy działkę zdobi przedogródek z bylinami i niewielkimi krzewami. Spotyka się roślinność wysoką (głównie drzewa liściaste) jako tzw. opiekun domu. Często z bocznej strony zlokalizowany jest sad z ogrodem warzywnym.
Budynki mieszkalne We wsi przeważają domy jednokondygnacyjne z poddaszem użytkowym. Są to domy o prostej zabudowie, czasami z dobudówkami. Wejście znajduje się po środku lub w 1/3 frontowej elewacji. Często towarzyszą im wejścia z drugiej strony budynku. Pokryte są najczęściej dachówką.
Budynki gospodarcze Znajdują się na większości działek. Zbudowane są z czerwonej cegły lub drewna. Pokryte są dachówką lub blachą.
Uwarunkowania rozwoju wsi (na podstawie wywiadu środowiskowego z mieszkańcami)
Orzechowo charakteryzuje się zabudową kolonijną. Liczy 308 mieszkańców, pośród których większość znajduje zatrudnienie w Dobrym Mieście czy Olsztynie. W małym stopniu utrzymuje się funkcja rolnicza. W miejscowości znajdują się dwa sklepy i kilka punktów usługowych (w tym sprzedaży gazu). Obiektem oświatowym jest szkoła podstawowa, w której uczy się 46 dzieci, młodzież dojeżdża do szkół gimnazjalnych i średnich w Dobrym Mieście. Innymi placówkami kulturalno-oświatowymi są biblioteka oraz świetlica, w której organizowane są różnego rodzaju zabawy, imprezy kulturalne, konkursy, spotkania mieszkańców. Mieszkańcy wsi są otwarci i chętnie rozmawiają na różne tematy, w tym o rozwoju ich wsi. Duże znaczenie miałby rozwój rolnictwa ekologicznego. We wsi powstało rodzinne gospodarstwo ekologiczne prowadzące produkcję zdrowej żywności z atestem ekologicznym i znakiem towarowym „Ekolandu” (powierzchnia upraw wynosi ok. 100 ha) dość dobrze prosperujące. Problemem jednak są rynki zbytu (mały popyt na zdrową żywność w regionie, co związane jest z wyższymi cenami produktów). Przez wieś przebiega trasa turystyczna Czerniki-Międzylesie, co stanowi zaplecze do przyjmowania turystów, rowerzystów, piechurów.