Inwentaryzacja krajobrazowo – urbanistyczna
Inwentaryzacja wybranego miejsca
Opis wsi/historia
Wieś przecina droga lokalna, łącząca ośrodek gminny (Jeziorny) z Wipsowem. Dawna nazwa wsi Kirschdorf. Znajdowały się tutaj majątek dworsko-folwarczny, wokół którego toczyło się życie we wsi. Dworek zamieszkiwała niemiecka rodzina Wëng, która wyjechała do Niemiec po wojnie. Znajdował się on na niewielkim pagórku. We wsi w 1820 r. mieszkał 88 osób. Liczba ta zwiększyła się do 248 osób w 1905 r. Dwie wojny światowe, jak i polityka rządowa nie najlepiej wpływały na rozwój wsi. W wyniku akcji przesiedleńczej w latach 1945-47 większa część rdzennych mieszkańców Prus Wschodnich wyjechała do Niemiec. Obecnie we wsi mieszkają 129 osoby (głównie przesiedleńcy i ich rodziny z województw środkowej Polski).
Walory przyrodnicze
Przez wieś przepływa rzeka Wipsówka, która stanowi jeden z dopływów Pisy Warmińskiej. Jej źródła znajdują się na północ od Kiersztanowa, na terenie pobliskiego lasu. Dużą atrakcją jest staw hodowlany, znad którego brzegów rozciąga się wschodnia panorama wsi. Nieopodal wsi znajduje się ściana lasu z licznymi gatunkami roślinności wysokiej i podszytu.
Walory kulturowe
O dużych walorach kulturowych świadczą pozostałości danego majątku ziemskiego m.in. dawne czworaki, obecnie adaptowane na mieszkania oraz stary park z fundamentami zabudowań dworskich. Charakterystyczny ceglany słup bramy wjazdowej, kutej z żelaza stanowi pozostałość po ogrodzeniu majątku ziemskiego. Dawniej dwupiętrowy budynek był przykryty dwuspadowym dachem z wykuszem, od frontu witający swych gości gankiem. Dom opasany był delikatnie rzeźbionym gzymsem, który nadawał mu dostojeństwa. W środku znajdowało się osiemnaście przestronnych, widnych pokoi i olbrzymia kuchnia. W każdym pokoju stał piękny kaflowy piec. W skład gospodarstwa wchodziła duża świniarnia, stajnia, obora, magazyn zbożowy, kuźnia i czworaki. Wszystkie budynki wykonane były z kamienia i gliny, pochodzącej z pobliskiego pola (potem założono w tym miejscu staw, okalający do dziś od strony północnej dawną posiadłość). Dworek po wojnie stał się własnością skarbu państw i popadał w ruinę (wreszcie pod koniec lat 70’ rozebrano go całkowicie. W Dębowie znajduje się kopia bliźniacza dworku w Kiersnowie. Prawdopodobnie należały one do dwóch braci. W wyniku kłótni między sobą dopuścili się bójki, w efekcie, której zmarł jeden brat, natomiast drugi z rozpaczy popełnił samobójstwo (powiesił się na wiekowych dębach w posiadłości). Urokliwy jest również mostek nad rzeczką Wipsówką. Duże walory przedstawiają zabudowania mieszkalne i gospodarcze nawiązujące do stylu warmińskiego. Również kapliczki, w tym najstarsza, z 1831 r. (niestety otynkowana) oraz młodsza z 1921 r., zbudowana z czerwonej cegły o kształcie pełnego graniastosłupa przypominającego wieżyczkę z niszą, w której znajduje się figurka wotywna. Ciekawym elementem jest dzwon znajdujący się w wieńczących ją podcieniach, nazwany przez mieszkańców „dzwonem od trwogi”. W kierunku drogi do Jezioran mieści się inna kapliczka, wpisana także do rejestru zabytków, a tuż przy niej (na prywatnej posesji) znacznie młodsza kamienna kapliczka. Wszystkie kapliczki, a także krzyże przydrożne stanowią akcenty religijne we wsi.
Układ wsi/typy zagród/ budynki
Działki we wsi Kiersztanowo ułożone są wzdłuż drogi głównej. Mają one nieregularne kształty wielokątów lub czworokątów. Wynika to z ukształtowania terenu, przebiegu dróg i rzeki Wipsówki. Wielokąty te można w przybliżeniu wpisać w prostokąt. Na terenach działek występuje różna powierzchnia zabudowy gospodarczej. Wjazd na teren posesji znajduje się przeważnie od strony ulicy, natomiast wejścia do budynków mieszkalnych zarówno od frontu jak i obejścia.
Typy zagród Typ pierwszy stanowi budynek mieszkalny ustawiony blisko drogi, równolegle w stosunku do niej. We wsi występuje 13 zagród tego typu. Typ drugi obejmuje budynek mieszkalny oddalony od drogi, ustawiony w stosunku do niej równolegle. We wsi występują 2 zagrody tego typu. Warianty dotyczą usytuowania budynku mieszkalnego między zabudowaniami gospodarczymi oraz za nimi. W typie trzecim budynek mieszkalny ustawiony jest prostopadle w stosunku do drogi (2 zagrody) z wariantami działki, na której usytuowany jest tylko budynek mieszkalny lub razem z zabudowaniami gospodarczymi.
Budynki mieszkalne Przeważają budynki jednopiętrowe z poddaszem użytkowym. Są to domy o prostej budowie, do których wejścia znajdują się pośrodku frontowej elewacji. Wszystkie budynki posiadają dwuspadowy dach pokryty najczęściej dachówką.
Budynki gospodarcze Występują na prawie każdej działce budowlanej. Większe takie, jak stodoły, czy obory posiadają otynkowaną podmurówkę. Wykonane są z cegieł lub drewna. Mniejsze takie, jak składy, szopy, w dużo gorszym stanie technicznym wykonane są z drewna lub blachy.
Uwarunkowania rozwoju wsi (na podstawie wywiadu środowiskowego z mieszkańcami)
Wieś jest zasiadła, wielopokoleniowa, jednak odnotowuje się coraz większy brak ludzi młodych. Tylko dwa gospodarstwa zajmują się pełną produkcją rolniczą, inni tylko produkcją zwierzęcą na własne potrzeby. Powszechne jest utrzymanie w ramach zapomóg socjalnych. We wsi panuje stagnacja, brak jest miejsc kulturalno-oświatowych lub służących rozrywce, czy też miejsc publicznych (dawniej funkcję miejsc do spotkań przejmował punkt odbioru mleka, sklep, świetlica). W świetlicy odbywają się narady mieszkańców wsi tylko raz w roku. Główne problemy mieszkańców wsi wynikają z niezbyt dogodnego położenia wsi oraz dużej odległości od większych aglomeracji miejskich, zła komunikacja, braku punktów usługowych, sklepu, sieci wodociągowej i kanalizacji. Pozytywnym akcentem jest pojawienie się we wsi pojemników na segregowane śmieci. Na brak świetlicy, biblioteki, czy kluby skarżą się również ludzie młodzi, dzieci, które muszą dojeżdżać do szkoły w Jezioranach.