Wartembork, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t.XIII, Warszawa 1893.
Wartembork 1.) niem. Wartenburg, miasto nad rz. Wadąg, w pow. olsztyńskim, regencyi królewieekiej — dyecezyi Warmińskiej, odl. 17 klm. od Olsztyna, liczy 3,674 mk. (1,667 męż. i 2,007 kob.). R. 1861 było 3,143 mk.: 1,946 Polaków, 1,197 Niemców; 2,566 katol., 500 ewang. i 77 żyd. W mieście znajduje się: wydział sądowy, poczta, kościół katolicki paraf., klasztor po-bernardyński, kościół ewangielicki, st. dr. żel. na linii z Torunia do Wystrucia (odl. 122 klm.). W 1325 założonym został zamek „Wartberge” w pobliżu dzisiejszej wioski Stary Wartembork, o milę od miasta. Po zburzeniu zamku r. 1354 przez Olgierda i Kiejstuta, przeniesiono osadę na miejsce gdzie dziś stoi, miejsce jednak dawnego zamku dziś jeszcze lud Starem-Miastem nazywa. Przywilej lokacyjny wydał w r. 1364 Henryk de Leyza, założyciel Olsztyna. W r. 1598 istniejący w Wartemborku klasztor rozszerzył Andrzej Batory, od r. 1589 biskup warmiński, później kardynał. W kaplicy, którą przy klasztorze tym zbudował, znajduje się jego pomnik, przedstawiający go w postawie klęczącej, po nad leżącym bratem, księciem siedmiogrodzkim. Napis na pomniku opiewa: D. O. M. Andreas Batori de Somlio, S. R. E. Cardinalis, Episcopus Varmiensis, Stephani Regis Poloniae Moschorum Domitoris, Christoph. Transilvaniae Principis ex fratre filius: honoribus a Stephano et Sigismundo III Poloniae fortissimis gratissimisque regibus ornatus, post varia utriusque fortunae ludibria, mortis memor, sibi fratrique suo charissimo viventi posuit Calendis. Septemb. MDXCVIII. Por. Olsztyn.
Parafia wartemborska obejmuje: Wartembork (miasto), Łęgajny, Kaplityny, Maruny (dwór), Biedowo czyli Małe Maruny, Tęguty, Szynowo (Schoenau), Ruszajny (Reuschhagen), Kierzliny (Kirschleinen), Jedzbark (Hirschberg), Odryty, Nerwik, Kucbory (Kutzborn), Klucznik, Grabowo, Podlasy, Raks, Krupoliny (dwór), Zupuny, Mokiny, Dąbrówka (Klein Damerau), Tumiany (Daumen). Dekanat wartemborski, dyec. warmińskiej, ma 14 parafii: W., Pasym, Stary W., Bartołty, Klewki, Klebark, Lamkowo, W. Leszczyny, Wielbark, Libenberg, Duża Purda, Dźwierzuty i Szczytno, Ramsowo, Sętal.
2.) W. Stary, niem. Alt-Wartenburg, wś z kościołem par. katolickim, pow olsztyński, ma 650 mk. Polaków. Do parafi należą: Gady (Jadden), Tuławki (Tollack), Orzechowo i Szypry.