Das Ermland
The Warmia
Warmia a Prusy
Dopóki ziemie dzisiejszej Warmii zamieszkiwali Prusowie, kraina ta, choć geograficznie do Europy należąca, kulturalnie i społecznie była niejako poza Europą, poza jej prądami umysłowymi, filozofią, sztuką, oraz wydarzeniami politycznymi. Sytuacja ta zmieniła się dość gwałtownie wraz z podbojem i chrystianizacją Prusów przez Zakon Krzyżacki. Wówczas to niejako przez „rewolucję”, a nie „ewolucję”, Warmia znalazła się w bezpośredniej orbicie wielkiej, europejskiej polityki i kultury materialnej i duchowej.
Warmia a Zakon Krzyżacki
Powstałe w 1243 roku biskupstwo warmińskie było początkowo niesamodzielne i podległe Zakonowi Krzyżackiemu, nie prowadziło odrębnej polityki i nie liczyło się jako podmiot polityczny. Z czasem jednak ambitni biskupi Warmii stopniowo wyemancypowali się spod kurateli Wielkiego Mistrza, uzyskując, już jako część Rzeczpospolitej, po II pokoju toruńskim (1466) autonomię i daleko posuniętą niezależność w ramach państwa polskiego i w wierności dla polskiego monarchy.
Warmia a Polska
Okres, gdy Warmia stała się częścią Polski (1466 – 1772), to lata najświetniejszej historii kulturalnej tych ziem. Wówczas to biskupi warmińscy, udzielni „książęta na Warmii”, do których należeli wybitni przedstawiciele kultury późnego średniowiecza, renesansu, baroku i wreszcie oświecenia, stworzyli w Lidzbarku Warmińskim ośrodek kultury, który promieniował nie tylko na najbliższe sobie dzielnice, ale na całą Europę. To przecież tutaj swą teorię heliocentryczną sformułował skromny kanonik kapituły warmińskiej – Mikołaj Kopernik, to tutaj wielki poeta Ignacy Krasicki pisał swą Monachomachię, Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki i in.
Warmia a Europa
W tamtych latach Warmia na tle Europy nie musiała „chować głowy w piasek”, stanowiąc region niewielki, ale ożywiony przez prawdziwie europejskiego ducha nauki, kultury i sztuki. Jeden z ówczesnych biskupów warmińskich (1457-1458) – Eneasz Sylwiusz Piccolomini został wybrany papieżem jako Pius II. Inny wybitny biskup – Stanisław Hozjusz (1551 – 1579) był zaś kandydatem do papieskiego tronu. Na tym nie kończy się lista wielkich biskupów niewielkiej Warmii. Księciem warmińskim był i Jan Dantyszek i Marcin Kromer, Andrzej Batory, Jan Chryzostom Załuski, czy Jan Olbracht Waza. Już tych kilka nazwisk świadczy niewątpliwie, że na tle europejskim dorobek umysłowy Warmii, jej wkład w ogólnoeuropejskie dziedzictwo kulturalne jest o wiele znaczniejszy, niżby wskazywało na to jej niewielkie terytorium.