Grody i stanowiska obronne

Grodziska pruskie

Zanim na tereny dzisiejszej Warmii przybyli osadnicy z Niemiec i Polski, zanim pokryła się ona siecią tak charakterystycznych dzisiaj dla jej krajobrazu kościołów i kapliczek, zamieszkiwały ją pogańskie plemiona pruskie. Po schrystianizowaniu Warmii i całych Prus plemiona te rozpłynęły się w fali nowych osadników. Ostatnie resztki ludności pruskiej wymarły w początkach XVII wieku. Dzisiaj o dawnych mieszkańcach tych ziem świadczą nazwy miejscowe i bogate dane archeologiczne, które dostarczają coraz to nowych znalezisk świadczących o bogatej kulturze Prusów. Jednak nie tylko one są milczącym pomnikiem historii Warmii i Prus. Oprócz nich bowiem na całym terenie zamieszkałym niegdyś przez pruskie plemiona rozsiane są dawne grodziska, wały i strażnice obronne. Grodziska nie były zwykle zamieszkane – stanowiły jedynie placówki wojskowe ze stałym garnizonem wojów, oraz punkty schronienia dla okolicznych mieszkańców w razie najazdu wroga.

Do dziś na terenie Warmii te z grodzisk, które nie zostały zniwelowane w wyniku prac rolniczych są dla bystrego obserwatora wyraźnym i namacalnym śladem przeszłości. Wiele z nich zachowało dawny układ wałów, wiele też jedynie specjalista potrafi odróżnić od zwykłych pagórków. Stanowią one atrakcyjne punkty widokowe – Prusowie bowiem budowali je zwykle na terenach z natury obronnych i odkrytych, aby z dużych odległości móc dostrzec zbliżającego się nieprzyjaciela. Pagórki kryjące w sobie dawne pruskie grody mają najczęściej kształt owalny, o stromych stokach i spłaszczonym wierzchołku. Często da się również zauważyć w ich pobliżu inne umocnienia obronne – fosy i wały. Siecią tych ostatnich pokryta jest cała niemal Warmia, a wciąż jeszcze odkrywane są nowe – w ostatnich dniach w pobliżu Olsztyna odkryto zupełnie nieznany dotychczas wał obronny.

Architektura obronna Warmii to jednakże nie tylko dawne grodziska pruskie. Po opanowaniu ziem pruskich przez Krzyżaków i po powstaniu biskupstwa warmińskiego, na Warmii wyrastać zaczęły potężne zamki gotyckie, a lokowane przez biskupa i kapitułę miasta otaczano pierścieniem murów obronnych wraz z bramami i basztami. Przykłady takich murów do dziś oglądać możemy w większości warmińskich miast, podobnie, jak i zamków, choć te ostatnie zazwyczaj są dziś już tylko malowniczymi ruinami. Tym niemniej jednak zamki gotyckie możemy na Warmii ujrzeć chociażby w jej dzisiejszej stolicy – Olsztynie, gdzie zachował się on w doskonałym stanie.

Wraz z rozwojem artylerii także i na Warmii powstawały twierdze i stanowiska obronne dostosowane do wymagań nowoczesnej wojny. Świadectwem takiego budownictwa są chociażby pruskie umocnienia budowane w strategicznych punktach regionu – węzłach kolejowych, mostach etc.