Poznaj faunę i florę
Najlepszym sposobem na poznanie przepięknej fauny i flory Warmii jest wycieczka jednym ze szlaków kajakowych przygotowanych przez Program „Dom Warmiński”.
Zasoby środowiskowe w powiecie olsztyńskim
Powiat olsztyński leży w środkowej części Pojezierza Olsztyńskiego. Cechuje go różnorodność form terenu z dużą liczbą jezior i lasów typowych dla krajobrazu młodoglacjalnego. Różnice w wysokościach między wzniesieniami, a obniżeniami sięgają do 30 m. W budowie geologicznej powiatu dominują utwory czwartorzędowe, będące wynikiem działań lodowca. Wyróżnić tu można osady morenowe powstałe w wyniku akumulacyjno-erozyjnej działalności lodowca oraz osady piaszczysto-żwirowe powstałe w wyniku działalności lodowca i wód polodowcowych.
Lasy
Cechą charakterystyczną powiatu olsztyńskiego jest duża lesistość (36,96%) w porównaniu do średniej w kraju (28, 4%), a nawet w województwie warmińsko-mazurskim (29,64%). W lasach powiatu dominuje sosna, świerk, dąb, buk, brzoza oraz olcha.
Największą lesistością w powiecie charakteryzują się gminy Stawiguda (55,24%), Olsztynek (52,33%) oraz Purda (51,68%). Do najmniej zalesionych należą gminy: Jeziorany (19,51%) oraz Świątki (10,57) (rys. 1 i 2).
Lesistość w powiecie olsztyńskim kształtuje się na poziomie 36,96% ogólnej powierzchni. Jest to dobry wskaźnik, zwłaszcza na tle kraju. Krajowy Program Zwiększenia Lesistości zakłada bowiem przyrost powierzchni leśnej do 30% w okresie do 2020 roku, a 33% do roku 2050 roku. Na podkreślenie zasługuje fakt, że w trzech gminach Powiatu wskaźnik lesistości wynosi więcej niż połowa powierzchni tych gmin.
Wody powierzchniowe
Na terenie powiatu olsztyńskiego, znajduje się 155 jezior powyżej 1 ha, zajmujących powierzchnię 11730 ha. Stanowi to 4,17% ogólnej powierzchni powiatu. Największe jeziora to: Pluszne (903 ha, głębokość max – 52 m, dł. – 8,75 km, szer. do 1,9 km), Łańskie (1050 ha, głębokość max – 54 m, dł. – 10,5 km, szerokość do 2,2 km), Dadaj (1002 ha, głębokość max – 40 m, dł. ok. 8,5 km, szer. – 2,8 km), Luterskie (692 ha, głębokość max. – 20,7 m, dł. – 5,2 km, szer. – 2,6 km), Wulpińskie (730,3 ha, głębokość max. – 54,5 m, dł. – 8,3 km, szer. – 2,3 km), Wadąg (498,5 ha, głębokość max – 35,3 m, dł. – 4,9 km, szer. – 1,1 km).
Duże walory turystyczno-przyrodnicze niektórych jezior zadecydowały o objęciu ich strefą ciszy. Należą do nich jeziora: Giłwa, Zyzdrój Wielki, Klimut, Łańskie, Pluszne, Serwent, Wulpińskie, Pisz, Sarong, Tumińskie, Wadąg.
Przez obszar powiatu przepływają największe rzeki województwa: Pasłęka, Łyna, Pisa. Główna rzeką jest Łyna o całkowitej jej długości 289 km z czego 175 km, znajduje się w obrębie powiatu.
Ogólnie wskaźnik powierzchni wód w powiecie olsztyńskim wynosi 4,56% i jest niższy od średniej w województwie o 1,17%. W przypadku gmin, największy wskaźnik zanotowano w gminie Stawiguda – 14,06%. W pozostałych gminach powiatu wskaźniki są znacznie niższe. Następna w kolejności gmina Purda, posiada wskaźnik w wysokości 6,29%. Najmniejsza powierzchnia wód występuje w gminie Jonkowo – 1,08% (rys. 3 i 4).
Użytki zielone
Użytki zielone w powiecie olsztyńskim zajmują 14,46% powierzchni. Jest to wartość niższa, niż w całym regionie (16,41%), ale wyższa od średniej w kraju wynoszącej ok. 13%.
Najwyższy wskaźnik UZ występuje w gminach Biskupiec (21,79%), Świątki (20,49%) oraz Jeziorany (19,02%). Najmniej trwałych łąk i pastwisk zanotowano w gminach Olsztynek (8,32%) i Stawiguda (6,4%). Ta tendencja wynika z dużego udziału w dwóch ostatnich gminach, lasów oraz wód powierzchniowych (rys. 5 i 6). Ogólnie należy stwierdzić, że wskaźnik udziału użytków zielonych w powiecie tylko niewiele przekracza średnią krajową i jest niższy od średniej w województwie.
Obszary chronione
Na terenie powiatu olsztyńskiego nie występują parki narodowe oraz krajobrazowe. Udział pozostałych form ochronnych, przedstawiają rysunki 7-8.
Barczewo
Na terenie gminy nie występują rezerwaty przyrody. Gmina Barczewo posiada w swoich granicach następujące obszary chronionego krajobrazu: „Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Środkowej Łyny”, „Obszar Chronionego Krajobrazu Pojezierza Olsztyńskiego”.
Biskupiec
Na uwagę zasługują dwa rezerwaty. Rezerwat „Dębowo” utworzono w 1954 r. i zajmuje on powierzchnię 24,72 ha. Jest to jeden z najstarszych rezerwatów utworzonych na terenie Pojezierza Mazurskiego. Rezerwat został utworzony w celu zachowania, ze względów naukowych i dydaktycznych, lasu bukowego o cechach zespołu naturalnego będącego równocześnie najdalej wysuniętym na wschód naturalnym stanowiskiem tego gatunku. Lokalizacja rezerwatu w pobliżu ruchliwej szosy i często odwiedzanego pobliskiego jeziora Stryjewskiego powoduje, że rezerwat nie stanowi istotnej ostoi zwierzyny. Wiele obserwowanych tutaj gatunków należy zaliczyć do przechodnich lub na przelotach.
Rezerwat „Zabrodzie” – rezerwat florystyczny utworzony w 1972 r., zajmuje powierzchnię 27,3 ha. Rezerwat został utworzony w celu zachowania, ze względów naukowych i dydaktycznych, stanowisk brzozy niskiej Betula humilis oraz fragmentu boru bagiennego zachowanego w stanie naturalnym. Rezerwat stanowi ostoję dla licznych rzadkich i chronionych gatunków ptaków związanych z siedliskami wodno-błotnymi i leśnymi. Na terenie rezerwatu wielokrotnie obserwowano żmiję zygzakowatą.
Gmina Biskupiec posiada w swoich granicach następujące obszary chronionego krajobrazu: „Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Symsarny”, „Obszar Chronionego Krajobrazu Pojezierza Olsztyńskiego”.
Na terenie gminy Biskupiec znajduje się również kilka interesujących użytków ekologicznych. „Rozlewisko Łaki Dymerskie” – użytek ekologiczny ustanowiony w 1993 r. Ochronie podlega kompleks podmokłych zarośniętych trzciną łąk o powierzchni 250 ha tworzących obecnie bagna, stanowiących pozostałość po osuszonym jeziorze Dymer. „Zlotowisko Żurawi” – użytek ekologiczny utworzony został na użytkach rolnych V i VI klasy na łącznej powierzchni 70 ha. Obiekt stanowi zlotowisko jesienne żurawi, gromadzące nawet do 2500 osobników. „Parleskie Wzgórza”, „Jezioro Galk”, „Jezioro Korek”.
Dobre Miasto
Na terenie gminy nie występują rezerwaty przyrody. Gmina Dobre Miasto posiada w swoich granicach następujące obszary chronionego krajobrazu: „Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Dolnej Łyny”, „Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Środkowej Łyny”,
Dywity
Na terenie gminy nie występują rezerwaty przyrody. Gmina Dywity posiada w swoich granicach następujące obszary chronionego krajobrazu: „Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Środkowej Łyny”. Dolina rzeki Łyny spełnia funkcje korytarza ekologicznego o znaczeniu krajowym.
Gietrzwałd
Na terenie gminy znajduje się rezerwat „Ostoja Bobrów na rzece Pasłęce”, 3 parki wiejskie oraz 16 pomników przyrody. Rezerwat „Ostoja Bobrów na rzece Pasłęce” o powierzchni 4258,79 ha, utworzony został w 1970 r. w celu zachowania stanowisk bobra. Występują tu też takie gatunki, jak wydra, norka amerykańska, zimorodek, pluszcz, tracz, pstrąg, lipień. Ochroną objęta jest cała rzeka Pasłęka, od źródeł do granic Braniewa, wraz z jeziorami Sarąg, Isąg oraz Zalewem Pierzchalskim.
Gmina Gietrzwałd posiada w swoich granicach następujące obszary chronionego krajobrazu: „Obszar Chronionego Krajobrazu Lasów Taborskich”, „Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Środkowej Łyny”
Jeziorany
Na terenie gminy znajduje się jeden rezerwat – „Ustnik” ustanowiony w 1991 roku przy miejscowości Ustnik, na śródpolnym rozlewisku o powierzchni 32 ha. Jest on miejscem lęgowym i wypoczynkowym około 50 gatunków ptaków wodno-błotnych, w tym wielu rzadkich i zagrożonych wyginięciem. Na uwagę zasługuje liczna kolonia perkoza zausznika oraz 17 gatunków siewkowatych, w tym bekasa dubleta, biegusa małego, rycyka północnego itp.
Gmina Jeziorany posiada w swoich granicach następujące obszary chronionego krajobrazu: „Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Dolnej Łyny”, „Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Symsarny”
Jonkowo
Na terenie gminy na wyróżnienie zasługują dwa rezerwaty: „Ostoja bobrów na rzece Pasłęce” oraz „Kamienna Góra”. Rezerwat „Kamienna Góra” został utworzony w 1995r. w Nadleśnictwie Kudypy. Obiekt ten, o powierzchni 95,14 ha, został utworzony dla ochrony drzewostanu bukowego reprezentującego zespół buczyny pomorskiej wraz ze stanowiskami licznych gatunków roślin rzadkich i chronionych.
Gmina Dywity posiada w swoich granicach następujące obszary chronionego krajobrazu: „Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Pasłęki”, „Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Środkowej Łyny”.
Kolno
Na terenie gminy znajduje się rezerwat „Bukowy” – leśny oraz 3 pomniki przyrody. Gmina Kolno posiada w swoich granicach następujące obszary chronionego krajobrazu: „Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Rzeki Guber”, „Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Symsarny”, „Obszar Chronionego Krajobrazu Jezior Legińsko–Mrągowskich”.
Olsztynek
Na terenie gminy na uwagę zasługują dwa rezerwaty. Rezerwat „Bagno Nadrowskie” o powierzchni 0,51 km’ obejmuje obszar lasu i nieużytków. Jest chroniony ze względu na zachowanie siedlisk herpetofauny oraz licznych gatunków ptaków. Rezerwat „Rzeka Drwęca” został utworzony w celu ochrony środowiska wodnego i ryb w nim bytujących, a w szczególności w celu ochrony środowiska pstrąga, łososia, troci i certy. Na terenie gminy znajduje się część rezerwatu „Ostoja bobrów na rzece Pasłęce”.
Gmina Olsztynek posiada w swoich granicach następujące obszary chronionego krajobrazu: „Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Górnej Drwęcy”, „Obszar Chronionego Krajobrazu Lasów Taborskich”, „Obszar Chronionego Krajobrazu Puszczy Napiwodzko – Ramuckiej”, „Obszar Chronionego Krajobrazu Jeziora Mielno”
Ochroną pomnikową objęto następujące drzewa i głazy: Jałowce koło wsi Mierki, na północnym brzegu jeziora Borówko i Klimont; buk (odmiana czerwona) w podworskim parku w Sitnie; dąb szypułkowy „Jarosław” koło wsi Nadrowo oraz w dolinie rzeki Marózki; lipa drobnolistna koło wsi Łutynowo; trzy głazy narzutowe w leśnictwie Mierki
Purda
Do obszary gminy należą 2 rezerwaty: „Jezioro Kośno” (także na terenie gminy Pasym) oraz częściowo rezerwat „Las Warmiński” (patrz – Stawiguda).
„Jezioro Kośno” – rezerwat o powierzchni 1247,84 ha powstał w roku 1982. Obejmuje duże jezioro, otoczone starymi borami. Charakteryzuje się zachowanym naturalnym krajobrazem. Rezerwat ten jest ostoją ptactwa wodnego i drapieżnego.
Gmina Purda posiada w swoich granicach następujące obszary chronionego krajobrazu: „Obszar Chronionego Krajobrazu Pojezierza Olsztyńskiego”, „Obszar Chronionego Krajobrazu Puszczy Napiwodzko-Ramuckiej”.
Na uwagę zasługują 2 użytki ekologiczne: „Klasztorne łąki” – ochrona pełnika europejskiego oraz „Wielosił” – ochrona Wielosiłu błękitnego.
Stawiguda
Stawiguda jest gminą o najwyższym w Powiecie Olsztyńskim wskaźniku powierzchni obszarów chronionych wynoszących ponad 99%. Obszar gminy objęty jest ekologicznym systemem obszarów chronionych, który tworzą:
- zlewnia rzeki Pasłęki z jeziorem Wulpińskim, Wymój i Plusznym
- zlewnia rzeki Łyny z jeziorami Bartąg, Kielarskim, Ustrych i Łańskim
- kompleksy o charakterze puszczańskim
Do ważnych obszarów chronionych należy rezerwat „Las Warmiński”. Rezerwat powstał w 1982 r. Powierzchnię jego stanowi 1798,18 ha gruntów, na które składają się lasy – 1424,84 ha, grunty rolne – 137,63 ha, wody – 157,07 ha. Rezerwat powstał, by chronić:
- obszary leśne, które charakteryzują się sporym stopniem naturalności – lasy liściaste, bory mieszane, lasy jesionowe i olchowe, bory wilgotne i bagienne;
- odcinek Łyny – przełom o długości 6,5 km, od wypływu z jeziora Łańsk przez jezioro Ustrych do Rusi;
- jeziora: Ustrych, Galik, Jełguń, Oczko;
Powierzchnia rezerwatu jest pofalowanym terenem morenowym z licznymi, podmokłymi zagłębieniami.
Gmina Stawiguda posiada w swoich granicach następujące obszary chronionego krajobrazu: „Obszar Chronionego Krajobrazu Puszczy Napiwodzko-Ramuckiej”, „Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Środkowej Łyny”; „Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Pasłęki”.
Świątki
Gmina w porównaniu z innymi, nie posiada atrakcyjnych zasobów przyrodniczych. W strukturze powierzchni obszarów chronionych zajmuje ostatnie miejsce w Powiecie ze wskaźnikiem – 29,98%. Na jej terenie znajduje się część rezerwatu „Ostoja bobrów na rzece Pasłęce”.
Gmina Świątki posiada w swoich granicach następujące obszary chronionego krajobrazu: „Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Pasłęki”, „Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Środkowej Łyny”
Powiat olsztyński jest częścią Obszaru Funkcjonalnego Zielonych Płuc Polski i jako taki charakteryzuje się wyjątkowymi walorami środowiska naturalnego. Na podkreślenie zasługuje fakt, że udział obszarów chronionych (rezerwatów i obszarów chronionego krajobrazu) jest wyższy, aniżeli średnia w województwie warmińsko-mazurskim.
Koniecznym działaniem jest jednak w wielu przypadkach poszukiwanie consensusu, pomiędzy działalnością konserwatorską, a rozwojem różnych form działalności gospodarczej, zwłaszcza turystyki.