Inwentaryzacja krajobrazowo – urbanistyczna
Inwentaryzacja wybranego miejsca
Opis wsi/historia
W dniu 1 sierpnia 1354 r. (dzień św. Piotra) kapituła warmińska, która była dotychczas w posiadaniu ziem, wydała przywilej lokacyjny Prusowi, Kynste, na cztery włóki (dokument „Campo Kaynyn”). Otrzymał on dziedziczne prawo własności (mógł łowić i polować w pobliskich lasach). Jednocześnie zobowiązał się do pełnej gotowości (przy uzbrojeniu na koszt własny). W historycznych zapisach odnotowuje się w roku 1430 (10 listopada) zmniejszenie obowiązku wystawienia przez „wolnych Prusów” koni zbrojnych z ośmiu sztuk do czterech. W roku 1454, w trakcie wojny trzynastoletniej Kajny oraz okolice Olsztyna zostały zrabowane przez komtura ostródzkiego Henryka von Plauen. Po 1878 r. (włączenie Warmii do prowincji Prusy Wschodnie) Kajny zostały przejęte przez rząd pruski i przekazane w prywatną własność. Koniec II Wojny Światowej przynosi również we wsi falę zniszczeń dokonanych przez Armię Czerwoną, co wiąże się ze znacznymi stratami materialnymi (utrata części zabudowy). Od tej pory następuje powolna degradacja wsi i zmniejszenie liczby mieszkańców. W 1965 r. doprowadzono linię energetyczną, po kilku latach również telefoniczną. Wielopokoleniową rodziną, zasłużoną dla utrzymania polskości na Warmii jest rodzina Żuławskich. Stanisław Żurawski (1865-1943) był działaczem społeczno-narodowym. Zmarł w styczniu 1943 r., dotkliwie pobity przez gestapowców w swoim gospodarstwie. Jego syn, Alfonfs Żurawski (1914-1942) działał w ruchu młodzieżowym, został ścięty w więzieniu w Branderburgu pod zarzutem zdrady państwa niemieckiego.
Walory przyrodnicze
Wieś położona jest na obszarze Leśnictwa Redykajny i Nadleśnictwa Kudypy. W planach cały obszar znajduje się w strefie Chronionego Krajobrazu.
Walory kulturowe
Szczególną atrakcją jest taran wodny, zainstalowany pod koniec XIX w., wykorzystując konfiguracji terenu. Proste urządzenie zostało wynalezione przez Michaela Montgolfiera (1740-1810), a działa na zasadzie przepompowania wody ze źródła, skąd trafia do wieży ciśnień i doprowadzana jest do domostw przez siedem rur. Bardzo cennym obiektem jest zabytkowy drewniany dom państwa Rotenberg z 1856 r. Osobliwą wartość przedstawiają krzyże przydrożne i kapliczka oraz domy mieszkalne, murowane.
Układ wsi/typy zagród/ budynki
Działki mają najczęściej kształt wielokąta o powierzchni zbliżonej o powierzchni do ok. 1200 m² (taki układ ma 10 działek). Pozostałe 4 działki mają kształt zbliżony do prostokąta.
Typy zagród Występują najczęściej dwa typy zagród. Układ zabudowy jest swobodny i otwarty. W pierwszym typie dom stoi równolegle do drogi, wejście najczęściej jest od strony drogi (czasami od podwórza gospodarczego). Budynki gospodarcze powtarzają układ położenia wedle granicy działki. Wjazd na działkę jest po prawej lub lewej stronie domu mieszkalnego. Ten typ jest najczęściej spotykanym typem we wsi. W wariantach zagrody można zauważyć inny układ budynków gospodarczych lub brak któregoś z nich. W drugim typie dom mieszkalny stoi prostopadle do drogi, wejście do domu jest od podwórza gospodarczego. Budynki gospodarcze powtarzają równoległy układ wobec granicy działki. Układ w wariantach dom mieszkalny jest usytuowany po przeciwnej stronie pierwotnego ułożenia (rzadziej spotykany).
Budynki mieszkalne W Kajnach przeważają domy jednokondygnacyjne z użytkowym poddaszem. Są one proste, w większości bez dobudówek. Wejścia znajdują się pośrodku frontowej elewacji, czasami towarzyszą im wyjścia z drugiej strony budynku. Pokryte są dachówką lub blachą.
Budynki gospodarcze Towarzyszą prawie każdemu budynkowi mieszkalnemu. Zbudowane z czerwonej cegły lub z drewna (w gorszym stanie technicznym). W większości występuje podmurówka, pokryte są czerwoną dachówką lub blachą.
Uwarunkowania rozwoju wsi (na podstawie wywiadu środowiskowego z mieszkańcami)
1 sierpnia 2004 r. Kajny obchodziły 650 – lecie powstania wsi. Obecnie w miejscowości znajduje się 9 domów, wieś liczy 56 mieszkańców. Przy leśniczówce został utworzony Ośrodek Edukacji Leśnej dla dzieci, młodzieży i dorosłych. W miejscowości brak jest punktów usługowych, sklepów, szkoły. Wszystkie te obiekty, jak również straż pożarna, kościół zlokalizowane są w pobliskich miejscowościach: Mątkach, Jonkowie, Barkwedzie. Miejsca kulturalno-rozywkowe zlokalizowane są przede wszystkim w Jonkowie, gdzie organizuje się również imprezy okolicznościowe. Gospodarstwa prowadzą produkcję rolniczą wyłącznie na własne potrzeby, nieliczne zajmują się hodowlą np. owiec. Problemem jest również brak dobrej komunikacji, przez wieś nie przejeżdża żaden autobus.