Kościoły Warmii – Gmina Gietrzwałd
Gietrzwałd
Zespól kościoła parafialnego
Kościół Parafialny p.w. Narodzenia NMP o św. Apostołów Piotra i Pawła
początkowo drewniany, następnie murowany – konsekrowany przez bpa Jana Wilde. Wiadomo, ze do 1866 r. nad ołtarzem głównym był wyryty napis dotyczący renowacji kościoła w 1542 r. W latach 1866-1868 kościół wymagał kapitalnego remontu przez wzmocnienie fundamentów oraz dobudowanie 6 nowych zewnętrznych przypór. Rozebrano wówczas również kostnicę przykościelną i dwie stare kruchty. Objawienia Matki Boskiej w 1877 r. sprawiły, ze Gietrzwałd stał się znanym i b. często odwiedzanym sanktuarium. Spowodowało to konieczność rozbudowy w 1884 r. części prezbiterialnej wg projektu arch. Guldenpfenninga.
W ołtarzu głównym neogotyckim wykonanym przez warsztat stolarski Józefa Lorkowskiego z Gietrzwałdu na pocz. XX w. znajduje się słynący łaskami obraz Matki boskiej z Dzieciątkiem z 1505 r. Obraz przedstawia Matkę Boską w półpostaci, okrytą ciemnoniebieskim płaszczem, trzymająca na lewym ręku Dzieciątko w czerwonej sukience. U góry łaciński napis „Witaj Królowo Nieba, witaj Pani Aniołów”. Obraz w 1717 otrzymał srebrne korony. Sukienka Madonny jest dziełem Michała Bartomolowicza z Olsztyna, a sukienka Dzieciątka posiada punce złotnika olsztyńskiego Jana Geese. Oprócz głównego, są cztery ołtarze neogotyckie na dole oraz dwa na emporach. Najstarszym zabytkiem jest gotycka drewniana Pieta z ok. 1425 r. Na ścianach bocznych obrazy z XVIII w. Polichromia w nowej części kościoła wykonana w 1949 r przez plastyków krakowskich. A. Trójkowcza i w. Badowskiego. Plebania – eklektyczna z końca XIX w.. Murowana z cegły, z licznymi mansardami, kryty dachówką. Kapliczka (przy kościele) neogotycka, zbudowana w II poł. XIX w.. Na cokole z kamienia ciosanego, z czerwonej cegły z daszkiem dwuspadowym. W ostrołukowej niszy z portalem, umieszczona figura NMP. Kapliczkę zlokalizowano w miejscu objawień. Kapliczka (za kościołem obok Warmińskiego Seminarium Katechetycznego), neogotycka z czerwonej cegły, z daszkiem czterospadowym, ozdobionym sterczynką. W ostrołukowej niszy figura NMP. Ogrodzenie przykościelne, z 2 połowy XIX w. m Murowane z kamienia ciosanego i cegły, słupki ozdobne połączone w większości kutymi z metalu przęsłami (tylko częściowo drewniane). Całość zespołu – zabytek.
Sząbruk
Kościół parafialny
Zbudowany (w jego części późnogotyckiej) przed 1500, a konsekrowany 2 kwietnia 1500 przez bpa Jana Wilde, ku czci św. Mikołaja i św. Jana Ewangelisty. Ściany z kamieni polnych łamanych, łączonych z cegłą w narożnikach i sufitach. Wieża, kaplica, chrzcielnica i kruchta późniejsze z XIII w. Nawa pokryta stropem, na którym barokowa polichromia z ornamentem wici akantowej, portretowych medalionów oraz iluzjonistycznej balustrady obiegającej kolebkowe pobrzeża stropu. W 1911-1913 arch. Heitmann z Królewca dobudował do starego kościoła trójnawowa halę z prezbiterium i dwiema zakrystiami. Nowa część kościoła posiada polichromię z 1924 r. a powtarzająca motywy barokowe dawnego stropu. Wystrój wnętrza konsekwentnie barokowy. Ołtarz główny z 1744, dwa boczne i ambona z 1749 r. W starej części kościoła organy, pasja i stalle z XVIII w.