Inwentaryzacja krajobrazowo – urbanistyczna
Inwentaryzacja wybranego miejsca
Opis wsi/historia
Wieś położona 2 km na północny zachód od Gietrzwałdu. Założona w 1345. Woryty leżą koło Gietrzwałdu znanego z gotyckiego sanktuarium maryjnego położonego miedzy Olsztynem, Olsztynkiem, Ostródą i Morągiem
Walory przyrodnicze
Występuje tu duże zróżnicowanie terenu, co stanowi o atrakcyjności przyrodniczej i turystycznej wsi. Pagórkowata rzeźba terenu, otaczające wieś lasy i łąki łączą się w typowy warmiński krajobraz. W okolicy znajdują się również tereny podmokłe, które są pozostałością po dawnym jeziorze. Woryty leżą wśród łąk i lasów, przez które można wędrować kilometrami spotykając jelenie, dziki, lisy, zające. Nad piękna, kręta rzeką Pasłęką dają się czasem wypatrzyć bobry, które mają tu swój rezerwat. Na bagnach spotyka się czaple, żurawie, dzikie gęsi. Na jeziorach kormorany, nury, kaczki. Nad tym wszystkim nietrudno zobaczyć orła, rybołowa, pustułkę lub kruka. W okolicy występują liczne jeziora (15 jezior), do których trasy prowadzą przez zróżnicowane pagórkowate tereny i lasy.
Walory kulturowe
Ponieważ wieś położona jest blisko miejsca kultu maryjnego, Gietrzwałdu, pojawiają się w krajobrazie liczne kapliczki przydrożne (w miejscowości występuje ich aż 6). Ciekawym elementem jest krzyż św. Rocha (z legendą o uzdrawianiu chorych zwierząt) oraz kapliczka w lesie z 1874 r. Szkoła polska i niemiecka to dwa zabytkowe budynki, które zostały zaadaptowane na cele mieszkalne. Dopełnieniem atrakcji jest dzwonniczka, umiejscowiona przy wjeździe do miejscowości. W miejscowości występuje zabudowa charakterystyczna dla regionu. Stare, niezmienione budynki cechuje czerwona, licowa cegła oraz skośne dachy pochylone pod kątem 45 stopni i pokryte czerwoną dachówką. Najczęściej budynki są ustawione kalenicowo do drogi. Otwory okienne są zamknięte odcinkiem łuku odwzorowanym w licu ściany układem cegieł. Przykładem mogą być dwa domy (jeden założyciela stowarzyszenia, drugi o numerze 9, oddany do licytacji).
Układ wsi/typy zagród/ budynki
Woryty to typ ulicówki. Wzdłuż drogi, po obu stronach usytuowane są działki z domem mieszkalnym od frontu.
Typ zagrody We wsi występują trzy typy zagród. W typie pierwszym budynek mieszkalny ustawiony jest prostopadle do drogi znajdujący się z prawej lub lewej strony zagrody z dwoma lub trzema budynkami gospodarczymi. W drugim typie budynek mieszkalny usytuowany jest równolegle lub prostopadle do drogi, znajduje się z prawej bądź lewej strony zagrody. Występują dwa lub trzy budynki gospodarcze ustawione prostopadle i równolegle w stosunku do budynku mieszkalnego. Wjazd do zagrody od drogi bocznej. W trzecim typie budynek mieszkalny ustawiony jest prostopadle bąk równolegle do drogi, w znacznym bądź mniejszym oddaleniu od niej, z lewej strony lub pośrodku. Wjazd jest od drogi bocznej. Występuje jeden bądź dwa budynki gospodarcze.
Układ funkcjonalny Jest zróżnicowany, zazwyczaj z przodu znajduje się ogródek ozdobny, pośrodku podwórze, zaś z lewej strony mały sad. Występuje również miejsce służące składowaniu różnych części.
Budynki mieszkalne Zbudowane są na planie prostokąta. Są one przeważnie dwukondygnacyjne (z poddaszem użytkowym). Mają dwuspadowy dach, kryty dachówką ceramiczną, połacie szczytowe i boczne są wysunięte. W większości budynków podmurówka jest kamienna. Otwory okienne są w kształcie prostokąta stojącego, zamknięte łukiem. Spotykane są drewniane werandy przed wejściem głównym oraz wystawki w dachu na osi centralnej elewacji frontowej (małe okienka w ścianie bocznej poddasza po bokach okien głównych.
Budynki gospodarcze Określone na planie prostokąta, murowane są z cegły, z dachem dwuspadowym krytym dachówką ceramiczną. Ściana kolankowa często oszalowana deskami z drzwiami wejściowymi jedno lub dwupłatowymi oszalowanymi deskami.
Uwarunkowania rozwoju wsi (na podstawie wywiadu środowiskowego z mieszkańcami)
Wieś liczy ok. 300 mieszkańców. Większość z nich pochodzi z miast, pracują, więc poza miejscem zamieszkania (najczęściej w Olsztynie). We wsi funkcjonują gospodarstwa rolnicze prowadzone przez „rodowitych” mieszkańców. Duży jednak procent stanowi bezrobocie. Innym problemem jest brak szkoły i kościoła, kanalizacji (istnieje linia wodociągowa i telefoniczna). We wsi funkcjonują dwa punkty usługowo-handlowe, które zagospodarowały część swoich działek na boiska do gier zespołowych. Miejscem zebrań i integracji jest świetlica Ochotniczej Straży Pożarnej, która również funkcjonuje jako punkt spotkań młodych ludzi. Pozytywny jest fakt aktywności społecznej miejscowej ludności, czego przykładem jest utworzenie Stowarzyszenia Rzeczy Zapomnianych. Idea tego związku prowadzi do podjęcia współpracy między sąsiadami. Przykładem może być wystawa pamiątkowych kronik, zeszytów szkolnych, urządzeń gospodarstwa domowego, mebli oraz dawnych i współczesnych zdjęć. We wsi funkcjonują obiekty świadczące usługi w ramach turystyki wiejskiej, istnieje także ścieżka rowerowa stanowiąca część czerwonego szlaku łączącego Gietrzwałd z Nowym Młynem. Stary, duży dom opisany przez Wańkowicza w „Na tropach Smętka”, dom zamieszkiwany kolejno przez Warmiaków, Niemców i Polaków, został odbudowany z ruiny przez Teresę i Adama Kochanowskich. Przyjeżdżają tu ludzie z Warszawy, Amsterdamu, Paryża, Los Angeles osoby, które szukają ciszy, spokoju, nieskażonej przyrody.