Inwentaryzacja krajobrazowo – urbanistyczna
Inwentaryzacja wybranego miejsca
Opis wsi/historia
Niemiecka nazwa miejscowości to Wuttrienen. Położone są 17 km na południowy – wschód od Olsztyna. Wieś lokowana przez kapitułę warmińską w 1412 roku na prawie chełmińskim. W czasie wojny polsko-krzyżackiej w 1519-1521 roku częściowo zniszczona. W 1863 r. schronili się tu polscy powstańcy. Na początku XIX w. msze w kościele odbywały się w języku polskim. W 1883 r. pracował we wsi działacz warmiński ks. Walenty Barszczewski (1856-1928). W latach 1904-1933 proboszczem miejscowej parafii był ksiądz Wacław Osiński, działacz Związku Polaków w Prusach Wschodnich. Podczas II Wojny Światowej był tu zlokalizowany podobóz jeńców francuskich stalagu 1-B Hohenstain (Olsztynek).
Walory przyrodnicze
Ważnymi obszarami są: użytek ekologiczny mający znaczenie krajobrazowe „Wzgórza Bartołckie”, położony blisko stawów 1,5 km na południe od Bartołt Wielkich, rozległe kompleksy leśne, bliskość malowniczych jezior (jeziora Łańskie, Kośno, Gim)
Walory kulturowe
Niewątpliwą atrakcją jest barokowy kościół powstały w latach 1689-1724 (przebudowany po pożarze w 1866 r. w stylu neogotyckim w latach 1887-1888) z pięknym barokowym ołtarzem głównym z 1681 r. i obrazem z XVII w., przedstawiającym św. Antoniego z Dzieciątkiem w srebrnych szatach. Inne elementy sakralne to przede wszystkim kapliczki przydrożne (klasycystyczna z XVIII w., neoklasycystyczna z XIX w.), cmentarz. Szczególne znaczenie w krajobrazie mają obiekty tj. chałupy drewniane, domy murowane z budynkami gospodarczymi, dawna szkoła, remiza strażacka.
Układ wsi/typy zagród/ budynki
Kształt działek jest zróżnicowany występuje najczęściej czworokąt, trójkąt, prostokąt.
Typy zagród We wsi występują trzy typy zagród. W pierwszym typie działki stanowi kwadrat o powierzchni powyżej 2000 m². Budynek mieszkalny jest równolegle ustawiony w stosunku do drogi głównej. Wjazd na działkę jest z prawej strony od drogi głównej. Występuje jeden lub dwa budynki gospodarcze. Najczęstszy jest jeden typ zagrody w dwóch układach: otwarty i zamknięty. Wjazd na działkę jest prawie zawsze po lewej stronie domu. Przykładowe warianty różnią się układem budynków gospodarczych, natomiast budynek mieszkalny stoi zawsze równolegle do drogi głównej. W typie drugim (kształt trójkąta prostokątnego o pow. ok.900 m²) wszystkie budynki ustawione są równolegle do drogi głównej włącznie z budynkiem mieszkalnym. Wyróżnić można jeden podstawowy typ z dwoma wariantami. Budynek mieszkalny położony jest po prawej stronie drogi wjazdowej, bądź nie występuje. W wariantach występuje budynek gospodarczy, dominuje centralne rozmieszczenie budynków na działce. W trzecim wariancie zagroda ma kształt prostokątny (pow. w przybliżeniu 1800 m²). W wariantach układ zagród jest swobodny, otwarty, w którym dom mieszkalny stoi równolegle do ulicy, od której jest wejście na podwórze. Występuje jeden bądź więcej budynków gospodarczych lub dom stoi prostopadle do drogi z wejściem z lewej strony.
Układ funkcjonalny Jest zróżnicowany we wszystkich typach zagród. Przed domem i po prawej jego stronie mieści się ogródek warzywny, za nim zaś bądź w tylnej części zagrody znajduje się mały sad. W zagrodzie wyraźnie zaznaczone jest podwórze gospodarcze.
Budynki mieszkalne W Butrynach przeważają budynki jednokondygnacyjne z użytkowym poddaszem. Są to domy o prostej budowie w większości bez dobudówek. Wejścia znajdują się pośrodku frontowej elewacji. Czasem towarzyszą im wyjścia z drugiej strony budynku. Pokryte są dachówką.
Budynek gospodarczy Towarzyszy prawie każdemu budynkowi mieszkalnemu. Przeważnie zbudowane są z otynkowanej cegły. Nieliczne z czerwonej cegły bądź drewniane objęte ochroną. Większość w bardzo dobrym stanie technicznym. Pokryte są dachówką.
Najciekawsze obiekty: Kościół parafialny, cmentarz, 3 kapliczki przydrożne, szkoła (obiekt nr 15), domy (nr1,2,3,6,9,11,17,18,20,21,22,28,29,30,31,32,33,36,37,39,41,42,43,46,49,50), chałupy drewniane (nr 23,27,38,40,44), remiza strażacka
Uwarunkowania rozwoju wsi (na podstawie wywiadu środowiskowego z mieszkańcami)
Ze względu na szczególne walory przyrodnicze i kulturowe duże znaczenie dla wsi miałby rozwój turystyki (w tym turystyki wiejskiej). Dużą atrakcją zarówno dla mieszkańców, jak i turystów jest kultywowanie tradycji i zwyczajów wsi i otoczenia poprzez organizowanie świąt, zabaw i festynów tj. dożynki, zapusty i post, Święta Bożego Narodzenia i Nowy Rok, Kolędowanie i Rózgi, festyn św. Jakuba (istnieją nawet miejscowe legendy i podania przekazywane zwłaszcza najmłodszym). Dużą wpływ na podniesienie świadomości miejscowej ludności, szczególnie dzieci mają zajęcia szkolne oraz dodatkowe dla młodzieży i dorosłych. Istnieje baza turystyczna oraz zaplecze towarzyszące, szlaki rowerowe (Żółty Szlak Rowerowy gminy Purda, Zielony Szlak Gminny dookoła Butryn. Dodatkowe funkcje to mieszkalna, usługowa.