Inwentaryzacja krajobrazowo – urbanistyczna
Opis wsi/historia
Gołogóra to niewielka miejscowość (leży 15 km za północny zachód od Olsztyna), malowniczo wpisana w warmiński krajobraz. Stara zabudowa z czerwonej cegły, dachy kryte czerwoną dachówką i znikome elementy współczesnej techniki budowlanej sprawiają, że miejscowość ma swój charakter. Jej otoczenie to liczne zadrzewienia i zakrzaczenia śródpolne rozmieszczone nierównomiernie wśród łanów falujących na wietrze łąk. Miejscowość zamieszkują 303 osoby. Jak mówią starzy mieszkańcy, po wojnie było tu ponad 150 domów mieszkalnych, teraz pozostały 54. Nazwa miejscowości pochodzi prawdopodobnie od niewielkiego, porośniętego tylko niską roślinnością wzniesienia. Niemiecka nazwa Blankenberg.
Walory przyrodnicze
Ciekawym pod względem przyrodniczym obszarem jest teren w.w wzniesienia użytkowany jako pastwisko. To z tego miejsca roztacza się malowniczy widok na miejscowość.
Walory kulturowe
Według ewidencji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w miejscowości występują bardzo liczne obiekty zabytkowe (83 obiekty) tj. kapliczki murowane (łącznie 5), budynek dawnej szkoły (obecnie mieszkanie), dawna karczma (obecnie sklep) oraz przylegające do niej budynki gospodarcze (stodoły), domy murowane z końca XIX i początku XX w. wraz z budynkami gospodarczymi (obiekty drewniane, murowane lub łączone) także z przełomu XIX/XX w.
Układ wsi/typy zagród/ budynki
Kształt działek Wielkość, kształt, położenie w stosunku do drogi działek zagrodowych oraz sposób ich zabudowy zależą od formy osiedla (kształtu fizjonomicznego). Gołogóra jest wsią o liniowym układzie działek zagrodowych. Działki zagrodowe jedną stroną przylegają do głównej drogi wiejskiej, drugą do pól. Pozostałe dwa boki przylegają do działek zagrodowych sąsiadów lub pól uprawnych.
Układ funkcjonalny Na rozplanowanie zagrody i rozmieszczenie budynków na działce decydujący wpływ wywierają przede wszystkim czynniki funkcjonalno – użytkowe. Należą do nich takie, które zapewniają użytkownikom siedliska najlepsze warunki bytowe do mieszkania i wypoczynku po pracy oraz optymalne warunki do prowadzenia produkcji. Usytuowanie budynków na działce powinno być przemyślane i spełniać kilka podstawowych kryteriów. Na rozplanowanie zagrody wpływają również czynniki: przyrodnicze, ekonomiczne, zdrowotne oraz przepisy prawa budowlanego.
Typy zagród W Gołogórze najczęściej spotykane są 2 typy zagród (można potraktować je jako warianty). Liczba zagród w miejscowości jest niewielka- do rozpatrywania nadaje się tylko kilka z nich, reszta to tylko pojedyncze układy o indywidualnym kształcie, ilości i układzie budynków. W pierwszym typie dom stoi równolegle do głównej drogi, po prawej stronie działki. Wejście do domu znajduje się od strony podwórza (dawniej od strony ulicy). Budynki gospodarcze powtarzają układ położenia względem granicy działki. Wjazd na działkę znajduje się po lewej stronie domu mieszkalnego, w środkowej części granicy działki. W wariantach zagrody występuje inny układ, liczba budynków gospodarczych oraz połączenie ich pod kątem prostym. W typie drugim dom stoi równolegle do głównej drogi, po lewej stronie działki. Wejście do domu znajduje się od strony podwórza (dawniej od strony ulicy). Budynki gospodarcze powtarzają układ położenia względem granicy działki. Wjazd na działkę znajduje się po prawej stronie domu mieszkalnego, w środkowej części granicy działki. W wariantach zagrody występuje inny układ, liczba budynków gospodarczych.
Budynki mieszkalne W Gołogórze występują wyłącznie domy jednorodzinne -jednokondygnacyjne z użytkowym poddaszem. Wejście znajduje się obecnie od strony podwórza, dawniej usytuowane było w centralnej części elewacji frontowej. Występuje tu tendencja do zabudowywania otworów drzwiowych i okiennych. Domy kryte są czerwoną dachówką. Proporcja połaci dachowej do reszty budynku wynosi 1:1. Spadek dachu: 30 ° – 37 ° .
Forma preferowana:
- 2 kondygnacje (w tym poddasze użytkowe), piwnica;
- Dach dwuspadowy, kryty czerwoną dachówką, spadek: 30 ° – 37 ° ;
- Proporcja połaci dachowej do reszty budynku – 1 : 1.
Budulec: cegła licowana (najlepiej czerwona), ewentualnie tynkowana.
Budynki gospodarcze W Gołogórze budynek gospodarczy towarzyszy prawie każdemu budynkowi mieszkalnemu. Dolną część przeważającej części z nich buduje czerwona cegła, górną zaś konstrukcja drewniana. Kryte są czerwoną dachówką lub eternitem. Stodoła zbudowana jest z drewna. Proporcja połaci dachowej do reszty budynku wynosi 1 : 2. Spadek dachu: 30° – 37°. W przypadku gospodarstw mniej zamożnych, dom mieszkalny połączony jest z częścią inwentarską. W gospodarstwach hodowlanych część inwentarska zagrody połączona jest z budynkiem stodoły (ułatwienie gospodarcze + znaczne ocieplenie części inwentarskiej). Sytuowane są one pod kątem prostym zazwyczaj od strony nawietrznej. Nawsia odgrodzone jest od pól uprawnych zazwyczaj stodołą.
Forma preferowana:
1 kondygnacja +poddasze użytkowe;
Dach dwuspadowy, kryty czerwoną dachówką, spadek: 30 ° – 37 ° ;
Proporcja połaci dachowej do reszty budynku – 1 : 2;
Budulec: cegła licowana (najlepiej czerwona), drewno.
Uwarunkowania rozwoju wsi (na podstawie wywiadu środowiskowego z mieszkańcami)
Gołogóra jest niewielką miejscowością, harmonijnie wpisaną w krajobraz gminy Świątki. W miejscowości niewiele jest miejsc, które przyciągają uwagę przyjeżdżających. Miejscowości jednak nie sposób nie zauważyć. Tylko nieliczni mieszkańcy zajmują się rolnictwem, problemem jest duże bezrobocie. Szansę rozwoju miejscowości należy pokładać w dogodnym położeniu, pięknych widokach i tradycyjnym warmińskim budownictwie. Takie miejscowości należy chronić przed zalewem modernistycznej, bezdusznej architektury. Tu większość budynków ma rangę zabytku, jednak wymagają one kapitalnych remontów, aby nie odeszły w zapomnienie. Problemem w miejscowości jest to, że jest ona nieskanalizowana. Brak jest miejsc świadczących usługi kulturalno-oświatowe (zamknięto szkołę), a także zapewniające rozrywkę miejscowym i przyjezdnym turystom.