Inwentaryzacja wybranego miejsca
Inwentaryzacja wybranego sektora
Opis wsi/historia
Nazwa niemiecka. to Rosengarth. Wieś założona była przez wójta krajowego Brunona Lutra. Lokację potwierdził w 1359 r. biskup warmiński Jan Styprock. Podwaliny pierwszego kościoła powstały prawdopodobnie w XIV w., niestety ten fakt nie został potwierdzony żadnym dokumentem. Wieś została zniszczona podczas wojny polsko-krzyżackiej w latach 1519-1521. W 1656 r. na osiemdziesięciu włókach gospodarzyło ośmiu chłopów i dwóch sołtysów. W 1783 r. wieś liczyła 66 dymów. W 1818 r. zamieszkiwały ją 336 osoby, w 1939 – 766, a w 1998 – 262. Obecnie liczba mieszkańców nadal spada.
Walory przyrodnicze
Wieś oraz jej okolice charakteryzują się różnorodnością form terenu i roślinności. Duże znaczenie mają tereny leśne Leśnictwa Różanka, które częściowo objęte są strefami ochrony. Szczególne walory podkreślają liczne gatunki flory i fauny. Występują tu stanowiska orła bielika, bociana czarnego, żurawi, łabędzi, kaczek. Część południową porastają bory bagienne i torfowiska wysokie ze stanowiskami rosiczki i żurawiny
Walory kulturowe
Największym zabytkowym obiektem znajdującym się w Różance jest Kościół św. Mateusza Apostoła. Powstał on w 1604 r., natomiast konsekrował go 26 listopada 1606 r. biskup Szymon Rudnicki. Wieża kościelna pochodzi z XVIII w., a obecny dach wykonano po 1935 r., po spaleniu poprzedniego. W 1912 dobudowano do kościoła nowe prezbiterium z zakrystią oraz kruchtą. Kościół jest późnogotycki, murowany, orientowany, na rzucie prostokąta, z wydzielonym, trójbocznie zamkniętym prezbiterium dobudowanym wtórnie. Szczyt wschodni uskokowo-sterczynowy z blendami, analogiczny szczyt zachodni przesłonięty wieżą. Wieża na rzucie kwadratu, drewniana, konstrukcji słupowej, szalowana. Wyposażenie kościoła jest skromne, większość malowideł (ściennych i sufitu) pochodzi z XIX w. Ciekawym elementem jest stary cmentarz z licznymi grobami, w większości niemieckimi, z ciekawą roślinnością wysoką (głównie gatunki buka, dębu, lipy czy klonu) oraz liczne kapliczki przydrożne, drewniane i żeliwne krzyże.
Układ wsi/typy zagród/ budynki
Kształt działek najczęściej zbliżony jest do czworokąta, występuje trapez, w którym jedna z krótszych krawędzi tworzy kąt prosty z dłuższymi, kwadrat, prostokąt zwężający się ku drodze głównej, czasami jest on nieregularny. Wielkość obejmuje działki duże, średnie i mniejsze.
Typy zagród Występują trzy typy zagród wraz z podtypami. W pierwszym typie budynek mieszkalny ustawiony jest równolegle do drogi, po prawej stronie zagrody. Występują trzy lub dwa budynki gospodarcze. W typie drugim budynek mieszkalny ustawiony jest równolegle do drogi, ustawiony po lewej stronie zagrody. Występują trzy, dwa budynki gospodarcze lub pojedynczy. W typie trzecim budynek mieszkalny usytuowany jest w centralnej części działki. Wejście do budynku mieszkalnego znajduje się najczęściej od wewnętrznej strony podwórza. Występują dwa budynki gospodarcze.
Najciekawsze obiekty: kościół parafialny, cmentarz, zabudowania z czerwonej cegły, kapliczki i krzyże przydrożne
Uwarunkowania rozwoju wsi (na podstawie wywiadu środowiskowego z mieszkańcami)
Ponieważ dotychczasowe znaczenie w rozwoju wsi i okolic pełniła produkcja rolnicza, a w chwili obecnej jest ona marginalna, proponuje się podniesienie roli funkcji pozarolniczych. Dużym problemem jest bezrobocie oraz odpływ ludzi (zwłaszcza młodzieży do miasta). Również poziom edukacji społeczeństwa jest niski (po likwidacji szkoły podstawowej uczniowie muszą dojeżdżać do okolicznych wsi). Brak miejsc oferujących mieszkańcom imprezy kulturalne i rozrywkę (zlokalizowane jest jedynie boisko, świetlica, biblioteka). Szczególne walory kulturowe, ciekawe obiekty architektoniczne oraz malowniczy krajobraz mogłyby stanowić podstawę do rozwoju funkcji turystycznej oraz małego biznesu (np. rozwój rzemiosła, wyrób przedmiotów pamiątkarskich). Organizowane są festyny o zasięgu lokalnym, należałoby pomyśleć o podniesieniu rangi imprez np. folklorystycznych jako produktu skierowanego do turystów. Ważna jest również szczególna ochrona obiektów zabytkowych (podstawowe zabiegi konserwatorskie).