Stowarzyszenie Teatr Wiejski Węgajty powstało w 1986 roku. Zasadniczy skład stanowiący obsadę większości przedstawień, w chwili obecnej stanowi sześć osób: Erdmute i Wacław Sobaszkowie, Małgorzata Dżygadło-Niklaus i Wolfgang Niklaus, Witold Broda oraz Katarzyna Krupka. Wszyscy ci artyści, choć związani z kulturą wiejską pochodzą z miast. Być może właśnie dlatego, iż nie wyrośli oni z kultury wiejskiej, którą się zajęli, pozbawieni byli jej stereotypów i uprzedzeń. Potrafili spojrzeć na kulturę wiejską, a więc ludową, w sposób absolutnie obiektywny, wyzyskując z niej najlepsze, uniwersalne cechy stanowiące o jej sile. Teatr z Węgajt nie ogranicza się do czerpania jedynie z lokalnej, warmińskiej tradycji, choć i do niej chętnie sięga. W swej artystycznej wizji posługuje się elementami sztuki ludowej z różnych stron Polski, Europy, czy nawet świata. Co ważniejsze, sięga on po te elementy tradycji ludowej, która właśnie odchodzi w zapomnienie wraz z ostatnimi, najstarszymi jej uczestnikami. Teatr Węgajty wskrzesza dawną, ludową obrzędowość odsłaniając jednocześnie jej drugie oblicze. Ukazuje, że pod zasłoną pełnej ekspresji gestów, muzyki, ludowych przypowieści, kryją się treści głębsze, treści bardziej ogólne.
Swymi działaniami Teatr Wiejski „Węgajty” dotyka samych źródeł kultury ludowej – jej głębokich związków z przyrodą, wykształconych przez stulecia życia wraz z nią, nie zaś obok niej, a także, czy też może raczej przede wszystkim, z religią. W warstwie przyrodniczej inspiracją często jest dla nich krajobraz warmińskich wsi – Węgajt, Kawkowa, Pupek. Dla wielu spektakli to właśnie miejscowa okolica jest najlepszą, naturalną scenografią, bardziej przemawiającą do widza, niż sztucznie konstruowana dekoracja. Teatr „Węgajty” jest bardzo związany z Warmią, z jej specyficznym kolorytem, przyrodą i jej funkcją w życiu lokalnej społeczności wiejskiej. W wielu warmińskich wioskach to właśnie ona wciąż reguluje życie mieszkańców. Czują oni znacznie bliższe związki z naturą, niż mieszkańcy miast. Teatr „Węgajty” doskonale porusza się w tej warmińskiej konwencji, konwencji świata przyrody. Przykładem tego może być chociażby zapowiedź spektaklu Missa Pagana. Początek przedstawienia nie został bowiem wyznaczony na konkretną godzinę, ale na „godzinę przed zachodem słońca”. Podobnie związki z przyrodą, z ludową obrzędowością korzeniami sięgającej czasów przedchrześcijańskich, ukazuje widowisko „Upiorny całun” stworzone przez W. Sobaszka. Ten plenerowy spektakl został oparty na mickiewiczowskich „Dziadach”, jak i na fragmentach „Dybuka” Johannesa Bobrowskiego. Ukazuje on związki społeczności wiejskich nie tylko ze światem przyrodniczym, ale i ze wspomnianą wyżej, głęboką religijnością. Religijność ludowa jest bardzo specyficzną manifestacją kultury regionalnej. Nie ma ona nic wspólnego z transcendentnym obrazem Boga wykreowanym przez filozofię chrześcijańską późnego antyku i średniowiecza. Lud, w przeciwieństwie do teologów, (np. Tomasza z Akwenu), zawsze pojmował Stwórcę zupełnie inaczej – jako istotę niemal namacalną, „swojską”, jako Opiekuna obecnego przy człowieku na każdym etapie jego życia. Tym też m.in. można zapewne tłumaczyć wielką ilość krzyży i kapliczek przydrożnych na ziemi warmińskiej. Dzięki ich obecności czuło się bowiem stałą opiekę Boga nad każdym człowiekiem, czuło się wszechobecność miejsc uświęconych, miejsc, które trafnie nazwał Mircea Eliade, sacrum. Jednocześnie w kulturze ludowej bardzo wyraźna była granica między tym, co święte, sacrum, a tym, co typowo ludzkie – profanum, choć bywało, że te dwa pierwiastki, dwie przestrzenie mieszały się ze sobą. To właśnie sacrum, pojmowane nie tylko w charakterze „miejsc świętych”, ale i całej „przestrzeni sakralnej”, na którą składa się wiele elementów, stało się jednym z ważnych obszarów badań i penetracji przez Teatr Wiejski Węgajty. Ludowa obrzędowość i tradycyjne wierzenia i obyczaje wiejskie są przez Teatr wskrzeszane z mroków zapomnienia, odtwarzane, ale bynajmniej nie niewolniczo powielane. Takie, często już zapomniane nazwy, jak alelujki, zapusty, sobótki, czy wreszcie kolędowanie odżyły na nowo i pomału stają się na powrót częścią dawnej tradycji ludowej.
Ludowe obrzędy i wierzenia, religijność i jej manifestacje to jednak nie jedyne obszary zainteresowań artystów skupionych w Teatrze Wiejskim „Węgajty”. Oprócz tego prezentowali oni na przestrzeni lat wiele oryginalnych tematów i wątków literackich, muzycznych, zapisując się trwale w historii teatru. Swą twórczością nawiązywali i do średniowiecznych, bardzo plebejskich „Opowieści Kanterberyjskich”, a także do „Kalevali”, fińskiego eposu narodowego, będącego zbiorem ludowej, niepisanej poezji, pieśni tradycyjnych fińskich „aojdów”, zebranych i twórczo opracowanych przez Eliasa Lönnrota. Wspaniałym wydarzeniem artystycznym są również spektakle plenerowe, połączone np. z wędrówką-pielgrzymką, jak spektakl Missa Pagana, określany przez autorów jako spektakl – wędrówka, do słów E. Stachury, z muz. M. Litwińskiego. O wszechstronności Teatru „Węgajty” świadczyć może też fakt, że najnowszym spektaklem granym przez jego aktorów jest „Synczyzna”, przedstawienie osnute na dwóch tekstach W. Gombrowicza – „Trans-Atlantyku” i „Ślubie”. Równolegle możemy również być świadkami spektaklu „Tańce tradycyjne Europy, pieśni wołoczebne”.
Oprócz spektakli Teatr „Węgajty” prowadzi obecnie działalność w dwóch głównych nurtach: „Projekt terenowy” pod kier. Wacława Sobaszka, oraz „Schola Teatru Wiejskiego Węgajty” pod kier. Wolfganga Niklausa. „Projekt terenowy” od 2000 roku organizuje cykl warsztatów i poszukiwań teatralnych „Inna szkoła teatralna”. Jest ona w znacznej mierze projektem badawczym, w którym artyści starają się odpowiedzieć na pytania dotyczące teatralnego rzemiosła:
- Z jakich części składa się całość zwana teatrem?
- Jak słowo może stać się początkiem teatru?
- Jak muzyka może służyć powstaniu nowych wizji teatralnych?
A także pytania o związek twórczości teatralnej z kulturą tradycyjną:
- Jakie znaczenie mają dziś dla teatru działania zmierzające do rekonstrukcji i kontynuacji tradycji?
- Czy teatr przyszłości może inspirować się kulturą tradycyjną?
- Jak dociera się do kultury ludowej?
- Jak na nowo określić religijne konotacje poszukiwań artystycznych?
- Czy teatr wiejski jest potrzebny?
Oprócz tego są tam zajęcia z tańców tradycyjnych, emisji głosu, nauka pieśni ludowych etc. Od roku 2003 Teatr Wiejski „Węgajty” organizuje także Festiwal „Wioska teatralna”. Przedmiotem zainteresowań artystów z Węgajt są także badania naukowe nad strukturą, genezą i tradycją teatralną. Znajdują one swój wyraz w organizowanych kilka razy w roku sesjach i seminariach: „Bliższe ojczyzny” (1990-93), „Ścieżki tradycji” (1994), „W stronę tradycji żywej” (1995-96). W ich trakcie prezentowane są na nich spektakle gospodarzy, przedstawienia i koncerty zaproszonych gości, organizowane są warsztaty, wykłady naukowe, pokazy filmów.
kontakt:
Teatr Wiejski Węgajty
Węgajty 18; 11-042 Jonkowo
tel. (0 89) 512 92 97
fax (0 89) 512 92 97
e-mail: wioskateatralna@gmail.com