W dniach 7-9 września b.r. na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie odbyła się konferencja „VIII Forum Architektury Krajobrazu – Krajobraz Kształtowany Przez Kulturę Rolną”. Konferencja była organizowana przez Wydział Kształtowania Środowiska i Rolnictwa U W-M – Katedrę Architektury Krajobrazu i Agroturystyki. Współorganizatorami forum była Wspólnota Kulturowa „Borussia” oraz Starostwo Powiatowe w Olsztynie. Punktualnie o 10:00 w Sali Konferencyjnej Collegium Biologiae forum otworzył prof. Krzysztof Młynarczyk – kierownik Katedry Architektury Krajobrazu i Agroturystyki U W-M. Po nim krótkie przemówienie wygłosił prof. Stanisław Achremczyk. Następnie rozpoczęły się obrady plenarne. Jako pierwszy głos zabrał Starosta Olsztyński mgr inż. Adam Sierzputowski z referatem „Tożsamości kulturowe na Warmii i ich wpływ na kształtowanie przestrzeni geograficznej i kultury rolnej regionu” (streszczenie referatu poniżej). Współautorami wystąpienia byli mgr mgr Marian Juszczyński i Szymon Drej. Kolejno, w obradach plenarnych zabierali głos: prof. Aleksander Böhm, prof. Anna Mitkowska, mgr Iwona Liżewska ze Wspólnoty Kulturowej „Borussia”, wreszcie prof. prof. Janusz Nowicki i Marek Marks. Kolejne referaty były już prezentowane w trzech sekcjach: „Transformacja obszarów rolnych”, „Dziedzictwo kulturowe w krajobrazie rolniczym”, oraz „Ekosystemy i ich przekształcenia”. Forum uświetniła także wystawa przygotowana przez Starostwo Powiatowe w Olsztynie w ramach Programu „Dom Warmiński”, Wspólnotę Kulturową „Borussia”, oraz Katedrę Architektury Krajobrazu i Agroturystyki. Wystawa „Borussi” nosiła tytuł „Nowe życie pod starymi dachami”, „Domu Warmińskiego” – „Wieś warmińska – architektura i krajobraz” (wystawę można obejrzeć pod TYM adresem), natomiast Katedra Architektury Krajobrazu prezentowała prace dyplomowe swoich studentów. Pełen naukowych dyskusji dzień zakończyło spotkanie towarzyskie w kortowskim klubie Arton.
Dzień drugi Forum w całości wypełniła sesja plenerowa. Zwiedzaliśmy najciekawsze założenia pałacowo-parkowe naszego regionu. Za przewodnika mieliśmy najodpowiedniejszą do tej roli osobę – mgr Wiktora Knercera z Regionalnego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków w Olsztynie, prawdziwego eksperta od zabytków regionu, który brał osobiście udział w opracowywaniu planów rewaloryzacji dla wszystkich niemalże odwiedzanych przez nas ośrodków. Zaczęliśmy od będącego w trakcie rewaloryzacji pięknego zespołu pałacowo-parkowo-folwarcznego w Łężanach będącego własnością Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego. Następnie udaliśmy się do Legin, gdzie znajduje się jeden z najlepiej odnowionych i utrzymanych pałaców na terenie Warmii i Mazur. Właściciele za swój trud włożony w rewaloryzację pałacu i parku otrzymali nawet nagrodę Ministerstwa Kultury i Sztuki. Kolejnym pałacem na naszej drodze był pałac w Osiece, gdzie w restauracji czekał na nas obiad. Ostatnim odwiedzonym przez nas założeniem pałacowo-parkowym był pałac w Nakomiadach. Zbudowany w XVII wieku na miejscu średniowiecznego dworu obronnego zachował do dziś dwie kondygnacje gotyckich piwnic. Dzień zakończył się integracyjnym ogniskiem na kortowskiej przystani. Ostatni dzień Forum poświęcony został na dyskusję panelową o statusie zawodowym architekta krajobrazu, oraz na prezentację przygotowaną przez Koło Naukowe Studentów Architektury Krajobrazu z obozu naukowego w Głotowie.
Galeria zdjęć z sesji plenerowej
Streszczenie referatu
Adam Sierzputowski, Marian Juszczyński, Szymon Drej
TOŻSAMOŚCI KULTUROWE WARMII I ICH WPŁYW NA KSZTAŁTOWANIE PRZESTRZENI GEOGRAFICZNEJ I KULTURY ROLNEJ REGIONU
W artykule autorzy przedstawiają rys historyczny Warmii poprzez pryzmat jej zmieniającego się krajobrazu rolniczego. Autorzy wyszli od tezy zakładającej istnienie na przestrzeni dziejów kilku tożsamości kulturowych mieszkańców Warmii, z których każda wchodziła w odmienne relacje z przestrzenią geograficzną i odmiennie kształtowała kulturę rolną regionu. Jednocześnie zwracają uwagę na fakt, że nie tylko człowiek zmienia przestrzeń wokół siebie, ale również i samo środowisko geograficzne warunkuje kulturę, nadając jej specyficzne cechy i będąc zarazem jej nośnikiem.
Pierwszą, wyraźnie wyodrębnioną kulturą regionu była kultura plemion pruskich posiadających silnie rozbudzone poczucie własnej tożsamości i odrębności. Wraz z ich podbiciem przez Zakon Krzyżacki i zaszczepieniem na ich ziemiach cywilizacji zachodnioeuropejskiej zanikać zaczęła pruska kultura i charakterystyczne dla Prusów formy osadnictwa, rolnictwa i hodowli.
Stworzona w powstałym w 1243 roku biskupstwie warmińskim sieć osadnicza, oparcie się o feudalne stosunki gospodarcze i społeczne spowodowały rewolucyjne zmiany w krajobrazie regionu. Pomimo wojen, klęsk głodu, chorób zakaźnych, system gospodarczy i społeczny stworzony w „księstwie biskupim” (niem. Fürstbistum) przetrwał zarówno sekularyzację Zakonu Krzyżackiego, wojny i trwał przez pewien czas nawet po rozbiorach Polski. Wraz z powołaniem do życia dominium warmińskiego w świadomości kolonizujących je ludzi zaczęła kształtować się swoista „tożsamość warmińska” – poczucie życia i pracy w mądrze zarządzanym, biskupim księstwie. Poczucie to wzrosło jeszcze, kiedy Warmia (po roku 1525) stała się izolowaną wyspą katolicyzmu w otaczającym ją protestanckim morzu. Ta samoświadomość przetrwała aż do wielkich reform agrarnych i społecznych wprowadzanych stopniowo przez pruskie władze po I zaborze. Wraz z reformami rolnymi i społecznymi zmieniać zaczęła się tożsamość kulturowa Warmiaków. W ciągu XIX wieku władze pruskie coraz intensywniej i brutalniej ingerowały na polu kultury, a po zjednoczeniu Niemiec dążyły do pełnej integracji ludności Warmii z resztą narodu niemieckiego. W II poł. XIXw., obok tej tożsamości, na Warmii uaktywnił się, choć nieliczny, uświadomiony narodowo element polski.
Po roku 1945, na skutek przesiedleń, tożsamość kulturowa na Warmii przestała istnieć. Nowi mieszkańcy regionu nie czuli z nim związków emocjonalnych. Dopiero po roku 1989 pojawiły się możliwości ponownego zbudowania kultury regionalnej nie tylko na Warmii, ale i w innych regionach Polski. W tę próbę odbudowy regionalizmu, sięgnięcia po najlepsze wartości kultury regionalnej wpisuje się także reforma samorządowa i powołanie do życia powiatów. Po raz pierwszy po roku 1945 społeczność lokalna może wziąć sprawy w swoje ręce i sama zadbać o siebie. Sprzyja to powstawaniu więzi społecznej i budowaniu lokalnej kultury, która po wejściu Polski do Unii Europejskiej jest szansą dla regionów. Takim elementem mającym współtworzyć, odbudowywać tożsamość kulturową na Warmii jest też powołanie przez Starostwo Powiatowe w Olsztynie Programu „Dom Warmiński”, który poprzez szereg działań z pogranicza kultury regionalnej, gospodarki, turystyki, aktywizuje mieszkańców dzisiejszej Warmii do stworzenia na nowo tożsamości kulturowej opartej na najlepszych tradycjach historycznych regionu.