Gronity, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t.II, Warszawa 1881.
Gronity, niem. Gronitten, wś, pow. olsztyński, około 3/4 mili od Olsztyna, przez wś przechodzi kolej toruńsko-wystrucka, okolica lesista i piaszczysta, ludność polska w tak zwanej katolickiej i polskiej Warmii. Wieś Gr. zdawna należała do warmińskiej kapituły. K. 1353 wystawiła kapituła przywilej prusakowi Noyden na 6 włók, które otrzymał na własność pruskiem prawem „circa lacum Crummensee” i na 2 włóki in Damerovia; za inne włóki, co miał nad jeziorem Curtos (Kort See) in Garranczen. Od opłaty miał 7 lat wolnych, ale do służby wojennej, żeby ziemię zabezpieczyć przed nieprzyjacielem, jest zobowiązany: służyć nam będzie on i jego następcy zbrojno na koniu i płacić czynszu jak inni; prawo ma łowienia ryb w jeziorze Crummensee małemi narzędziami dla potrzeby i także wolno mu polować (odbywać łowy) „in extrema nostra solitudine more aliorum pruthenorum.” Jeżeliby kto miał zabić wspomnianego prusaka Noyden lub jego następców, karany będzie 30 grzywnami. Tego samego r. 1353 niejaki Gedike i Coytike otrzymali od kapituły podobny zupełnie przywilej na 6 wolnych włók nad jeziorem Crummensee i na 2 włóki w Dąbrowie zamiast innych posiadłości, jakie mieli „circa Curtoyen in Karuniten”, z temi samemi, jak powyżej, warunkami. E. 1426 nadaje kapituła Kirstanowi von Granyten 2 włóki wolne od wszelkich opłat, dopóki będzie strażnikiem nad barciami kapitulnemi (Bienenwart). Kościół oddawna istniał we wsi Gronitach, przyłączony był jako filia do Olsztyna.
R. 1353 przywilej lokacyjny nie wspomina prawda o tutejszym kościele, ale w r. 1500 nowy tu był w miejsce podupadłego starego kościoła postawiony, konsekrował go tegoż r. 1500 biskup sufragan warmiński Jan „episcopus Simbaliensis” pod tytułem św. Wawrzyńca. Lustracya z r. 1656 donosi: „We wsi Gr. jest włók wolnych pruskich 16, które posiadają 3 wolni (preuss. Freyen).” Po sekularyzacyi dóbr kościelnych rząd pruski wydał tę wieś dotychczasowym osadnikom.
Kś. F.