Lajsy, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t.V, Warszawa 1884.
Lajsy, mem. Leissen al. Leiszen, (dok. Lusen al. Luysen), dobra rycer. w pow. olsztyńskim; mają obszaru 198 ba., między którymi jest 126 ha. roli ornej i ogrodów, 38 ha. łąk, 34 ha. lasu, 6 ha. nieużytków; czysty dochód z gruntów szacują na 2268 marek; właścicielem jest kapitan Gustaw v. Zabiensky, niemiec; st. p. i kol. żel. Bieża (Biesellen), 7.5 kil. odległa od Ł. W miejscu są znaczne plantacye chmielu i cegielnia. 1857 r. 51 mk. Par. katol. Gietrzwałd, dek. olsztyński; par. ewang. Olsztyn. Majątek ten należał od dawna do kapituły warmińskiej.
Najstarszy nam znany przywilej pochodzi z r. 1378: Kapituła ustępuje Wernerowi sołtysowi w Gietrzwałdzie czynsz od 8 włók w Luysen, tak, że poddani dań tę mają teraz jemu płacić. Gdyby Werner te 8 włók od poddanych chciał kupić, ma je posiadać na zawsze jako swą własność na prawie chełm.; za to ma służyć zbrojno na koniu, pomagać przy budowlach i zwykłe podatki płacić; nadto zezwala kapituła na wolne rybołóstwo w pobliskiem jez. Marang, ale tylko małemi narzędziami dla własnego użytku. Za te wyżej wymienione 8 włók dostaje kapituła od Wernera w zamian 10 innych włók (Concedimus Wernero, sculteto nostro in Dytherichswalt, Octo Mansos in Luysen, sio quod censum quem ipsi inhabitatores nobis solvere consueuerunt, ipse Wernerus et heredes sui et leg. suce. omnium optinebunt, libere jure Culmensi. Et si ipsum Wernerum ipsos octo mansos ab incolis seu inhabitatoribus emere contingeret, ex tunc concedimus eosdem mensos octo eidem et successoribus suis legitimis perpetuo Jure Culmensi possidendos… Ut autem huius nostrae commutationis utilitas appareat, numerum decem mansorum situatorum inter bona Spiegelberg et bona villae Johannis de leysen, quos pro praedietis VIII mansis recuperavimus praesentibus duximus inserendum. Datum a. D. 1378, die Quarta Mensis Maji in Oapitulo nostro). Ob. Cod. diplom. Warmiensis, T. III, pag. 37. Urzędowa lustracya z r. 1656 donosi wreszcie, że w owym roku dobra te obejmowały 8 włók, których właścicielem był Wojciech Gąsiorowski; był też między mieszkańcami jeden wolny, który był zobowiązany do jednej służby w wojnie i dawał rocznie płużnego pszenicy łaszty 2 i tyleż żyta, 1 funt wosku i 1 fenig chełmiński. Obecnie jest tu 76 mk. Dwór mieści się w 2-ch domach, a robotnicy w 2-ch chałupach, z których każda zawiera 4 izby. R. 1475 posiadał Lajsy Bartł. v. Hermensdorf. Na początku XIX w. zaś rotmistrz Ignacy v. Melitz. Lajsy miały r. 1864 mk. 64; ewang. 5, katol. 59.
Kś. Fr.