Maruny, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t.VI, Warszawa 1885.
Maruny (niem.) Maraunen, dobra ryc. na Warmii nad Łyną, pow. licbarski, st. p. Roggenhauson; 1857 r. 80 mk., liczą 213,43 ha. roli orn. i ogr., 44,22 łąk, 6,43 pastw., 26,65 boru; 4,30 nieuż., 1,10 wody razem 293.13 hn., które przynoszą czystego dochodu 3157 mrk. Właśc. jest Rudolf Blell; odl. od st. p. wynosi 2,5 kil. W 1376 r. 26 paźdz. sprzedaje bisk. warmiński Henryk III szlachcicowi Merune w Marunach 3 włóki z nadwyżką niedaleko wsi Katzen, na prawie chełm. za 100 i pół grzywny rocznego czynszu, ale bez tłoki: Acta in Castro Heilsberg. (Ob. Cod. dipl. Warm. III str. 19). E. 1702 mieszk. w M. szlachcic Ludwik Hatyński (Ob. Kętrz. „O ludn. pol. w Prusiech”, str. 563). R. 1405 d. 26 czerw, potwierdza biskup Henryk sprzedaż 5 włók przez sołtysa z Katzen, Nitsche Merun i jego żonę Annę do rąk Hannus Markgreve von Merunenhoue; 3 z tych włók są właśnie te, o których w powyższym zapisie była mowa, drugie dwie zostały odłączone od czterech włók, na których wś Maruny pierwotnie była osadzona. Włóki te są wolne od tłoki; czynsz zaś ma od włóki wynosić 1/2 grzywny. Przedawca rezygnuje na swoję własność: coram… domino Caspare Baysen protunc advocato ecclesiae nostrae et judicio bannito oppidi nostri Heilsberg in suburbio castri nostri Heilsberg propter hoc facto et habito.„. Rüdiger, brat Kitsche Meruna daje swoje zezwolenie. Datum in Castro Heilsberg. R. 1409 d. 7 list. daje bisk. warm. Henryk nowy przywilej na 12 włók w Marunach przy wsi Katzen, bo stary spalił się przy pożarze, który spotkał lennika Hartwich von Ruthenberg. Rudiger i Merun, synowie rycerza Merun, mają 10 włók, 2 włóki sprzedał ich brat Nitsche Merun Janowi Marggrefen. Wszystkie 2 włóki mają prawo chełm., 8 z tych mają sądownictwo większe i mniejsze tylko nad poddanymi, rybołóstwo w Łynie dla potrzeby stołowej, za służbę konną, pomoc przy budowlach warownych i zwykłe podatki. Pozostałe 4 włóki były czynszowe bez tłoki i płaciły po pół grzywny. Datum in Castro Heilsberg (Cod. dipl. Warm. III str. 454). R. 1702 znajdujemy w M. Ludwika Hatyńskiego (Kętrz. O ludn. pol. 063).
Kś. Fr.
Maruny (niem.) Gr. Maraunen (dok. Merunen, Merunendorf), dobra ryc. na Warmii, pow. olsztyński, st. p. Wartembork, 3 kil. odl. Mają 529 ha. roli orn. i ogr., 69 łąk, 4 pastw., 150 boru, 13 nieuż., razem 765 ha., czysty dochód z gruntu wynosi 4798 mrk. Właścicielem jest Bernard v. Puttkammer; w miejscu cegielnia. Do dóbr tych należy także folw. Neurode; dm. było tu 1864r. 10, mk. 218,193 kat i 25 ew., 135 Polaków i 83 Niemców. M. są może najstarszą osadą na całej Warmii, istniały bowiem już za czasów pogańskich i nazywały się jeszcze w XIV wieku Kunlawken Przypuszczają, że tu była siedziba króla ziemi „Gunlawken, czyli Gundelawken” bo „kun” jest źródłosłowem wyrazu „kunig” czyli „König”, a „lankos” nazywa się po staroprusku pole; Kunlawken znaczyłoby więc tyle, co ziemia królewska. (Ob. „Gesch. und Statistik des Kreises Allenstein” vom Grunenberg str. 4.) Nazwę „Marung” przybrała ta osada dopiero 1349 r. od Meruna, ówczesnego jej właściciela co wynika z następującego przywileju: B. 1349 poświadcza bisk. warm. Herman, że wierny Merun Nakie otrzymał był przedtem od Henryka de Luterm, syndyka stolicy biskupiej, 20 włók położonych „in terra Gunlawke, in Campo, quem primo poloni possidebant” na prawie chełmińskiem zwiększem i mniejszem sądownictwem i z prawem wszelkiego użytku. Tenże Merun Nakie dokupił był 20 pogranicznych włók od Henryka Nakie. Tak pierwsze jako i drugie kupno potwierdza biskup. Tenże Merun, który przedtem do więcej służb wojskowych był zobowiązany, będzie teraz czynił tylko jedne zbrojną służbę na konin i będzie pomagał przy obronie kraju i wznoszeniu i naprawianiu warowni, już to dla swych zasług, już to dla zniszczenia wspomnionej posiadłości przez Litwinów („propter desolationem dictorum bonorum per litwanorum, Crucis Christi inimicorum potenciam iniquam factam„.)) Prócz tego nadaje mu biskup 10 graniczących z powyższemi włók, nie bardzo urodzajnych. Po 10 latach wolności płacić będzie za wszystkie włóki razem „in signum libertatis, jeden funt wosku do katedry (lapidem unum cerae). W końcu ma M. prawo rybołóstwa w jeziorze „Wadangen” i dwóch innych w pobliżu leżących, ale tylko na własną potrzebę. Datum Wormedith, mense Novembris die nona a. 1349.” (Ob. Cod. dipl. Warm. II,” str. 142).
Później Maruny w różnych znajdowały się ręku. B. 1656 posiadał je Pilchowitz, z obowiązkiem jednej służby i dostarczania rocznie 10 korcy pszenicy, tyleż żyta i 1 funta wosku. Na początku XVIII w. należały M. do Batyńskich (1702 Zygmunt Batyński), którym je nadał bisk. Potocki. B. 1712 nabył je drogą kupna Louis v. Liezen, później v. Quoss, który się jednak na nich nie mógł utrzymać. Sprzedał je zatem radcy ziemskiemu Kunckel, który tu wystawił piękny pałac z wysmukłą ośmioboczną wieżą. (Ob. Gesch. des Kr. Allenstein, str. 55).
Kś. Fr.